Kỷ Phấn Trắng (Cretaceous Period) kéo dài từ khoảng 145 đến 66 triệu năm trước, là kỷ cuối cùng của đại Trung Sinh (Mesozoic Era). Đây là giai đoạn chứng kiến:
Sự trỗi dậy vượt trội của thực vật có hoa. Đa dạng sinh học bùng nổ ở khủng long, côn trùng và chim. Cuộc đại tuyệt chủng khép lại thời kỳ thống trị của khủng long, mở đường cho thú có vú và cuối cùng là sự xuất hiện của con người hàng chục triệu năm sau đó.
1. Địa chất và sự hình thành lục địa hiện đại Các lục địa tiếp tục tách rời: Đại Tây Dương mở rộng giữa châu Mỹ và châu Phi. Ấn Độ bắt đầu dịch chuyển về phía châu Á. Mực nước biển rất cao, nhiều vùng đất thấp bị ngập, tạo ra biển nội lục lớn như Western Interior Seaway ở Bắc Mỹ. Địa hình đa dạng giúp sinh vật phát triển theo nhiều hướng tiến hóa khác nhau.
2. Thực vật có hoa – Cách mạng sinh học của giới thực vật Angiosperms (thực vật có hoa) xuất hiện từ đầu kỷ Phấn Trắng và nhanh chóng lan rộng toàn cầu. Tạo thức ăn phong phú cho côn trùng, khủng long ăn cỏ và sau này là các loài thú. Tăng cường sự đa dạng hóa hệ sinh thái. Côn trùng thụ phấn như ong cổ đại, bọ cánh cứng, bướm sơ khai cũng tiến hóa theo.
3. Khủng long đạt đỉnh cao tiến hóa
3.1. Khủng long ăn cỏ: Sauropoda tiếp tục thống trị với các loài như Argentinosaurus – dài tới 35 mét, nặng hơn 80 tấn. Hadrosauridae (khủng long mỏ vịt): sống theo đàn, có cơ chế nhai tiên tiến hơn. Ceratopsidae (khủng long sừng): như Triceratops, có sọ lớn và sừng phòng vệ.
3.2. Khủng long ăn thịt: Tyrannosaurus rex (T. rex): dài 12 mét, răng dài 30 cm, là thú săn mồi mạnh nhất thời kỳ cuối kỷ Phấn Trắng. Dromaeosauridae: như Velociraptor, nhỏ, thông minh, có lông vũ.
3.3. Chim cổ đại: Ichthyornis, Hesperornis: có răng và lông vũ, là bằng chứng chuyển tiếp giữa bò sát và chim hiện đại.
4. Sinh vật biển – Sự cạnh tranh khốc liệt dưới lòng đại dương Mosasauridae: bò sát biển to lớn, như Mosasaurus, dài tới 17 mét, săn mồi đỉnh cao. Plesiosaur, cá mập cổ đại, cá xương đa dạng hóa. San hô, động vật thân mềm, Ammonite: phổ biến đến tận cuối kỷ.
5. Thú có vú phát triển âm thầm Vẫn sống chủ yếu về đêm, kích thước nhỏ, ẩn nấp khỏi khủng long. Eomaia, Didelphodon, Repenomamus là các đại diện điển hình. Một số loài đã bắt đầu phân nhánh tiến hóa thành thú có nhau thai, thú có túi và đơn huyệt (như thú mỏ vịt ngày nay).
6. Đại tuyệt chủng kết thúc kỷ Phấn Trắng
Vào khoảng 66 triệu năm trước, một sự kiện địa chất - sinh học vô tiền khoáng hậu đã diễn ra:
6.1. Vụ va chạm thiên thạch Chicxulub: Một thiên thạch đường kính khoảng 10-15 km rơi xuống bán đảo Yucatán (Mexico ngày nay). Tạo ra miệng va chạm Chicxulub rộng hơn 180 km. Phóng ra năng lượng gấp 2 triệu lần bom nguyên tử Hiroshima. Gây ra: Động đất toàn cầu Sóng thần cao hàng trăm mét Cháy rừng diện rộng Tro bụi và sulfur phủ kín bầu trời, khiến ánh sáng Mặt Trời không thể xuyên qua trong nhiều tháng → hiệu ứng mùa đông hạt nhân.
6.2. Kết quả: Khoảng 75% các loài sinh vật tuyệt chủng, trong đó: Toàn bộ khủng long không bay. Hầu hết bò sát biển, Ammonite, chim răng. Một số côn trùng và thực vật bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Chỉ các sinh vật nhỏ, sống dưới lòng đất, có khả năng ngủ đông hoặc chịu lạnh, như chuột thời tiền sử, chim không răng, cá nước sâu... sống sót.
7. Ý nghĩa của đại tuyệt chủng này Mở đường cho sự bùng nổ tiến hóa của thú có vú trong kỷ tiếp theo – Kỷ Paleogene. Là bước ngoặt then chốt để con người có thể xuất hiện hàng chục triệu năm sau đó. Cho thấy: sự sống không ổn định, và hành tinh này đã trải qua nhiều lần khởi đầu – tái tạo lại từ đầu. Tổng kết chương 10 Kỷ Phấn Trắng là đỉnh cao cuối cùng của kỷ nguyên khủng long. Đánh dấu sự phát triển của thực vật có hoa, chim, côn trùng thụ phấn và thú có vú sơ khai. Kết thúc bằng một sự kiện tuyệt chủng thảm khốc nhất trong 100 triệu năm gần nhất, tạo bước ngoặt vĩ đại cho lịch sử sự sống.